“Qəbul imtahanına hazırlaşan abituriyentlərdə  stressi əsasən valideynlərin davranışı yaradır. İmtahanqabağı gərginlik abituriyentləri intihar həddinə çatdıra bilər. İmtahana bir həftə, on gün qalmış hazırlaşmaq doğru deyil. Valideynlə övlad arasında pərdə olmalıdır, lakin bu pərdə dəmir baryer yox, incə örtük kimi olmalıdır”. Bu fikirləri APA TV-də efirə gedən “Sosium” verilişinin qonağı, psixoloq Vəfa Rəşidova deyib.

 

Abituriyentlərin 90 faizində imtahanqabağı stressin normal olduğunu deyən psixoloq bəzən bunun ciddi psixoloji problemlərə səbəb olduğunu istisna etmir: “Bəzi abituriyentlər məsuliyyətsiz olur, bu halda valideynin təzyiqi hiss olunmağa başlayır, sanki valideyn universitetə qəbul olacaq. Əslində, uşağa zamanında məsuliyyəti hiss etdirmək lazımdır ki, o abituriyent dövrünə çatanda özü öz məsuliyyətini çəkə bilsin. Abituriyentlik yaşın da elə bir dövrüdür ki, bu zaman gənclər irad qəbul etmirlər, valideynlə münasibətlər pozulur və nəhayət, psixoloqa üz tutmalı olurlar. Digər qrup abituriyentlər isə mükəmməliyyətçi olurlar ki, özlərini lazımından artıq yükləyirlər. Bu da normal hal deyil. Abituriyent daim oxumalı deyil, o həm də öz yuxusunu almalıdır, əyləncədən istifadə etməlidir, ona hansı məşğuliyyət xoşdursa, onu etməlidir. İstirahətsiz oxuyanda artıq o informasiya çoxluğundan əziyyət çəkəcək, oxuduqları da müvəqqəti olacaq, yaddaşında müvəqqəti qalacaq”.

 

Qonaq imtahanqabağı stressin abituriyentlərdə davranış pozuqluğuna səbəb olduğunu deyib: “Bu problemlərə görə valideynlər əsasən yanvar-fevral aylarında psixoloqa müraciət edirlər. Qrafikin gərginliyi avtomatik olaraq yeniyetmələrdə şüuraltı stress, aqressiya yaradır. Hətta bəzən bu elə həddə çatır ki, insan özündən asılı olmadan o qədər həyəcan keçirir ki, bədən fizioloji ağrı yaşayır. Bu adi yorğunluq deyil, valideynlər çox diqqətli olmalıdırlar. Əksər hallarda abituriyentlərin davranış pozuqluğunu səbəbi ailələrin ağır təzyiqi olur. Yeniyetməlik dövründə uşaqlar valideynlərin himayəsində olduğundan problemlər də əsasən valideynlərdən qaynaqlanır. Uşaq ailədə hansı davranışı görürsə, onu cəmiyyətə əks etdirir, ona görə də kompleks şəkildə narahatçılıq ortaya çıxır. Bəzən valideynlər uşaqlara günahkarlıq hissi yükləyir, bu halda uşaq artıq imtahanın fərqində olmur, sadəcə, yaxşı nəticə qazanmasa, ata-anasına nə deyəcəyini düşünür”.

 

Vəfa Rəşidova hətta bəzən imtahan gərginliyinin intihar həddinə çatdırdığını da bildirib: “Hətta elə valideyn var ki, abituriyenti imtahana yola salanda qarşısına şərt qoyur, məsələn, bu qədər bal yığmalısan. Bunun özü də travmadır. Abituriyentin qarşısına universitetə daxil olmağı şərt kimi qoymaq onu narahatçılığa sövq etmək, intihara gətirib çıxarmağa bərabərdir. Abituriyentlərlə davranmağın ən yaxşı yolu odur ki, ilk öncə hər bir valideyn öz övladını doğru tanımalıdır. O bilməlidir ki, övladı nədən rahat ola bilir. Amma valideynlər düşünürlər ki,  abituriyentlər daim dincəlmədən, özünə vaxt ayırmadan oxumalıdır”.

 

Qonağın fikrincə, imtahanlara iki həftə qalmış dərs yükünü azalmaq lazımdır: “İmtahana bir həftə qalmış dincəlmək zamanıdır. Onsuz da son bir həftə əslində heç nəyi dəyişmir. Müəllimlər də şagirdi anlamalıdır, başqaları ilə müqayisə etməməlidir. Bir qrupda olan uşaqların hamısı ayni ola bilməz. Əgər bir uşağın ünsiyyət problemi, özünə inamsızlığı varsa, bu müəllim tərəfindən gözdən qaçmamalıdır. Ən azından müəllimlər öz sözləri ilə şagirdlərə travma verilməməlidirlər. Bəzən bunlar imtahana hazırlaşan şagirdin müəllimi dəyişməsinə səbəb olur. Başqa müəllimə adaptasiya dövrü müəyyən zaman tələb edir və bu amillərin  imtahana təsir etmək ehtimalı çoxalır”.

 

Vəfa Rəşidova bəzən imtahan ərəfəsində abituriyentlərin müxtəlif dərman preparatları qəbul etməsinə də münasibət bildirib: “Təəssüf ki, çox vaxt mütəxəssisin rəyi olmadan müəyyən dərmanlardan istifadə olunur. Amma bəzi hallarda dərmansız da ötüşmək mümkündür. Əgər həyəcan, təşviş çoxdursa, əllər daha çox tərləyirsə, əsirsə, o halda müəyyən sakitləşdirici preparatları qəbul etmək olar. Belə hallarda  psixoloqun yardımı ilə vəziyyət tənzimlənmirsə, yuxu qaydasına düşmürsə, onda dərman məsləhətdir. Burada da fərdi yanaşma olmalıdır, elə abituriyent var ki, ona həqiqətən də bu dərmanları qəbul etmək vacib deyil, amma elə vəziyyət var ki, dərman qəbulu mütləqdir”.

 

Qonaq abituriyentlərin ixtisas seçimində də onlara sərbəstlik verməyin vacib olduğunu deyib: “Abituriyentləri istiqamətləndirəndə də bir az real düşünmək, imkanlarını düzgün dəyərləndirmək lazımdır. Valideyn uşağının nəyə qadir olduğunu bilməlidir. Bəzən valideyn evdə bir kitab, qəzet, jurnal oxumur, lakin övladını istirahətsiz oxumağa məcbur edir. Seçim edərkən abituriyentin istəyi də nəzərə alınmalıdır. Əlbəttə, valideyn də övladını harada görmək istədiyini də  bildirməlidir. Əgər seçim zamanı yalnız yaxşı qazanmaq nəzərə alınarsa, burada bir paradoks yaranacaq. Abituriyent üçün imkan yaratmaq, anlayışlı davranmaq, intensiv kontaktda olmaq lazımdır ki, onun nəyi sevdiyi aydın olsun”.