“Daşınmaz əmlaka yönələn vəsait ölü kapital hesab olunur”...

 

“İnkişaf etmiş ölkələrdə böhran zamanı ilk növbədə daşınmaz əmlakın qiyməti düşür”...

 

“Valyuta kursunda tez-tez kəskin oynamalar insanları hətta daşınmaz əmlaka vəsait qoymaqdan çəkindirir”...

 

“Bundan sonra manat möhkəmlənsə də, qiymətlər dollar ifadəsində artacaq”...

 

“Bəzən şəhər kənarında de-lyuks mənzillərin satışı barədə elanlara rast gəlirik, lakin başı çıxanlar bilir ki, şəhər kənarında de-lyuks mənzil olmaz”...

 

“Əgər sonradan mənzillərə mülkiyyət sənədləri verilməyəcəksə, binanın tikintisinə də icazə verilməməlidir”...

 

“Xaricdə tikinti şirkətinin hər mənzili dayanacaqla təmin etmək öhdəliyi mövcuddur, bizim qanunvericilikdə isə bu yoxdur”...

 

“Sosial mənzillər üçün ilk növbədə müəyyən sosial normativ bazalar yaradılmalıdır”...

 

“Regionlarda da sosial evlər tikilməsi nəzərdə tutulur”...

 

“2014-cü ilin ortalarına qədər yayda mənzil bazarında durğunluq, payızda qiymət artımı, qışdan sonra qiymətin daha da artması müşahidə olunurdu”...

 

Bu fikirləri APA TV-də yayımlanan “Sosium” proqramının qonağı, daşınmaz əmlak üzrə ekspert Rəşad Əliyev deyib.

 

Qonaq bu ilin fevral ayında daşınmaz əmlak bazarında canlanma müşahidə olunduğunu deyib: “Keçən ilin dekabrında baş verən devalvasiyadan sonra bazarda müəyyən müddət şok yaşandı və ölkədə bəzi iqtisadi proseslər baş verdi ki, bunlardan biri də bank sektorunda olan böhran idi. Buna görə vətəndaşlar depozitləri bank hesablarından çıxarmağa başladılar. Bunun hesabına fevral ayında daşınmaz əmlak bazarında canlanma yarandı. İnkişaf etmiş ölkələrdə böhran vaxtı vəziyyət belə olmur, yəni əhali daha çox likvid əmlaka, bank əmanətlərinə, sərbəst pul vəsaitlərinə üstünlük verir. Çünki böhranın nə vaxta kimi davam edəcəyi bilinmir. Digər tərəfdən, nağd pulla istənilən vaxt əmlak almaq mümkündür. Vəsait daşınmaz əmlaka yönələndə bu artıq ölü kapital sayılır, bu pulu “diriltmək” çətin olur. Ona görə də İEÖ də böhran olanda ilk növbədə daşınmaz əmlakın qiyməti düşür. Bizdə 2008-ci ildəki böhran zamanı daşınmaz əmlakın qiyməti düşdü, ancaq bank sektorunda böhranın olmadığından bir çox vətəndaşlar vəsaitlərini bank hesabında saxladılar. Fevral devalvasiyasından sonra əslində daşınmaz əmlak almaq istəyən, bu sahəyə investisiya yatırmaq istəyən az idi. Sadəcə, bank sektorunda olan qeyri-müəyyənliklər ona gətirib çıxartdı ki, bir çox insanlar pulun taleyindən narahat olmağa başladı. Bunun pik nöqtəsi isə dekabr devalvasiyasından sonra oldu. Ona görə də bəzi insanlar vəsaitlərinin bir hissəsini daşınmaz əmlaka yönəltdi, bəziləri xaricdə əmlak aldı, bəziləri depozitlərini xaricdəki banklara yerləşdirdilər, bəziləri isə evdə saxladı. Son günlər bank sektoruna inam artıb. Valyuta kursunda tez-tez böyük nisbətlə dəyişmələr insanları hətta daşınmaz əmlaka pul yatırtmaqdan çəkindirir. Bundan sonra manat möhkəmlənsə də, qiymətlər dollar ifadəsində artacaq”.

 

Ekspertin sözlərinə görə, son vaxtlar daşınmaz əmlak bazarında müştərilərin tələbinə uyğun mənzil tapmaq çətindir: “Bunun səbəbi ucuz mənzillərin çox hissəsinin artıq satılmasıdır. Ona görə də alıcının qabağına daha çox bahalı mənzillər çıxır. Həyat səviyyəsi artdıqca, bizdə bahalı mənzillərə də tələbat artacaq. Sadəcə, bizdə alıcı zövqü hələ formalaşmayıb. Bütün ölkələrdə mənzillərin sinifləri olur. Ekonom sinif və bəzi yerlərdə ekonom-plyus da istifadə olunur. Bundan əlavə komfort-klass mənzillər də var, sonra biznes-klass mənzillər gəlir, sonra premium mənzillər, sonra isə de-lyuks mənzillər gəlir. Bəzən şəhər kənarında de-lyuks mənzillərin satışı barədə elanlara rast gəlirik, lakin başı çıxanlar bilir ki, şəhər kənarında de-lyuks mənzil olmaz. Ekonom klas o deməkdir ki, bina çox sadədir, standart layihədir, üzlənməsi adidir. Komfort-klasda isə artıq həmin binalarda uşaq meydançası olur, xüsusi şəraiti olur”.

 

Rəşad Əliyev mənzillərin sənədləşməsi ilə də bağlı problemlərə toxunub: “Bəzi ölkələrdə  binanın tikintisi ilə bağlı sənədlər hazır olmayana qədər mənzil satışı qadağan edilir. Qanunvericiliyə görə, əgər binanın tikintisi ilə bağlı bütün problemlər həll edilməyibsə, artıq o binada satış aparılması qəti qadağandır. Bizdə də sistem belə qoyulmalıdır ki, əgər mənzil tikintisi başlanılıbsa, artıq bu o deməkdir ki, bu mənzilin sonradan qəbulu üçün heç bir problem yaranmamalıdır. Amma bizdə bəzən məlum olur ki, binanı İcra Hakimiyyəti balansa qəbul etməyib, həmin bina üzrə “kupça” almaq olmur. Əgər sonradan mənzillərə mülkiyyət sənədləri verilməyəcəksə, binanın tikintisinə də icazə verilməməlidir”.

 

Qonaq mənzillərin sahəsinin hesablanmasının da standartlarının müəyyənləşmədiyini deyib: “Bunun üçün dövlət standartı olmalıdır. Bəzən alıcı tikinti şirkətindən 100 kv. metr mənzil alır, sonra sahə deyilən qədər olmadığından şirkəti məhkəməyə vermək istəyir. Tikinti şirkətinə müraciət edəndə isə məlum olur ki, şirkət sahəni hesablayarkən bayır divarları da nəzərə alıb. Elə şirkətlər də var ki, yalnız faydalı sahələri əsas götürür. Bunun aradan qaldırılması üçün standartlar hazırlanmalıdır”.

 

Ekspert Bakıda daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin şişirdilməsindən danışıb: “Moskvada da, Bakıda da şişirdilmiş qiymətlər var, Türkiyədə isə qiymətlər normaldır. Elə olur ki, kimsə dənizə baxan mənzil alır, bir müddət sonra eyni tikinti şirkəti yeni bina tikib dənizin qarşısını bağlayır. Burda artıq alıcının hüquqları pozulur. Maşın dayanacaqlarına gəldikdə isə, xaricdə qanunvericilik tələbi var ki, əgər ekonom-klas mənzil tikilirsə, mənzillərin sayına uyğun olaraq 0,5 maşın dayanacağı olmalıdır və ya hər mənzilə biri olmalıdır. Xaricdə tikinti şirkətinin dayanacaqla təmin etmək öhdəliyi mövcuddur, bizim qanunvericilikdə isə bu öhdəlik yoxdur. Amma burada alıcılar da problem yaradır. Bəziləri mənzili alanda dayanacaq almaq barədə düşünmür. Bu isə sonradan problemlər yaradır. Yer tapılmır və ya olan yeri tikinti şirkəti satmaq istəmir”.

 

Rəşad Əliyev sosial evlər layihəsi ilə bağlı suala cavab verib: “Sovet dövründə bizdə sosial evlər olub. Dövlət mənzil tikib vətəndaşa təqdim edirdi. Ancaq bu mənzil vətəndaşın mülkiyyəti olmurdu və həmin şəxs mənzili sata bilmirdi. Hər bir ölkədə də sosial evlərin satışında müəyyən qədər fərqlər var. Sosial mənzillər üçün ilk növbədə müəyyən sosial normativ bazalar yaradılmalıdır. Burda birinci olaraq əks olunmalıdır, bu mənzillər kimin üçün nəzərdə tutulub, ikincisi, bu mənzilləri kim ala bilər? Üçüncü, bu mənzil hansı formada, hansı şərtlərlə alınacaq? Aylıq ödəmələrdən sonra mənzil şəxsin mülkiyyətinə keçəcək, məbləğ əmək haqqından tutulacaq? Bizdə dövlət proqramı çərçivəsində illik 4 faizlə sosial ipoteka var. Mən inanmıram ki, sosial mənzillər kreditlə verilsin, amma bu sosial ipoteka layihəsinin davamı ola bilər. Əvvəlcə bu binaları hansı şirkətlərin tikəcəyi müəyyənləşdirilməlidir. İkinci məsələ bu binalarda layihələr necə olmasıdır. Sosial layihələr üçün adətən standart mənzillər tərtib edilir ki, onun sahəsi həm yığcam olsun. Layihə nə qədər standart olsa, onun maliyyə dəyəri o qədər aşağı olacaq. Bakıdan başqa digər regionlarda da sosial evlər tikilməsi nəzərdə tutulur”.

 

Qonaq daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərlə bağlı dəqiq proqnoz verməyin çətin olduğunu deyib: “2014-cü ilin ortalarından sonra Azərbaycanda daşınmaz əmlak bazarında əvvəl qazanılmış bütün ənənələr yox oldu. Bazarda müəyyən şok yarandı. Əvvəllər yayda durğunluq, payızda qiymət artımı, qışdan sonra qiymətin daha da artması müşahidə olunurdu. Ancaq son dövrdə satışların səviyyəsi yaranmış müəyyən ənənələri pozdu,  ona görə də  önümüzdəki müddət üçün proqnoz vermək çox çətindir. Bunun üçün valyutaların proqnozunu bilmək lazımdır. Amma mənzil almaq istəyənlərə tövsiyəm odur ki, keyfiyyətli mənzil alsınlar. Binanın rahatlığına fikir versinlər”.